آقا مجتهد

آقا مُجْتَهِد، محمدعلی بن محمد بن صالح بن محمد بن ابراهیم موسوی عاملی اصفهانی (1239-1274ق / 1824- 1858م)، عالم شیعی امامی، جامع جامع معقول و منقول، عارف و شاعر و ادیب، متولد اصفهان، فرزند ارشد سیدصدرالدین عاملی. پدر او از عالمان برجستۀ اصفهان و مادرش جان جان خاتون دختر شیخ جعفر کاشف‎الغطاء مجتهد و مرجع بزرگ شیعه بود. وی از جملۀ نوابغ شمرده شده و طبق روایتهای متعدد در سن 12 سالگی کتاب البلاغ المبین فی احکام الصّبیان والبالغین را نوشته است. وقتی سیدمحمدباقر شفتی این کتاب را دید، به اجتهاد نویسندۀ آن گواهی داد و از آن پس محمدعلی به «آقا مجتهد» معروف گردید و شفتی دختر خود را به همسری وی درآورد.
آقا مجتهد چندبار ازدواج کرد. وی در 18 ذیحجۀ 1274ق / 31 ژوئیۀ 1858م در سن 35 سالگی به علت مسمومیت در اصفهان درگذشت و جنازه‎اش پس از حمل به عراق، در نجف در یکی از آرامگاههای صحن علی‌بن ابی‌طالب(ع) در کنار پدرش به خاک سپرده شد. او را 4 پسر به نامهای بهاءالدین (عالم و ادیب و شاعر)، سیدمحمدجواد (مجتهد و امام جماعت و مدرس)، سیدصدرالدین (عالم و ادیب) و سیدابوالقاسم (امام جماعت و فقیه) و 3 دختر بود.

فعالیتهای علمی

آقا مجتهد پس از درگذشت پدر، به جای وی نشست و به تدریس پرداخت و شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجستۀ فقه و اصول را تربیت کرد. او علاوه بر تبحر در فقه و اصول، به عرفان و تصوف نیز دلبستگی داشت و اهل وجد بود و به زبانهای فارسی و عربی شعر می‎سرود. تألیفات او به نظم و نثر بجز البلاغ المبین، عبارت است از: 1. احیاءالتقوی، شرح بخشی از الدروس الشرعیة در فقه امامیه، تألیف شهید اول ابوعبدالله محمد بن مکی (734-786ق / 1334-1384م)؛ 2. العلائم فی شرح المراسم، شرح بخشی از المراسم العلویة و الاحکام النبویة، تألیف حمزة بن عبدالعزیز دیلمی معروف به «سلّار» (د 463ق / 1071م)؛ 3. منظومه‎ای در وقف؛ 4. منظومه‎ای ناتمام در میراث؛ 5. الفیه‎ای ناتمام در نحو؛ 6. فرائدالفوائد در اصول فقه؛ 7. نفائس‎الفرائد که مختصر فرائدالفوائد است؛ 8. دیوان شعر فارسی فارسی با تخلص «عارف».

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 3 / 141؛ امین، محسن، اعیان‎الشیعة، بیروت، دارالتعارف، 1403ق، 2 / 6؛ امینی، عبدالحسین، شهداءالفضیلة، قم، دارالشهاب، صص 319-320؛ حرزالدین، محمد، معارف‎الرجال، قم، 1405ق، 1 / 115؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 11 / 51؛ مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز 1346ش، 1 / 57؛ معلم حبیب‎آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ادارۀ کل فرهنگ و هنر، 1352ش، 4 / 1095-1097؛ مهدوی، مصلح‎الدین، تذکرةالقبور، اصفهان، 1348ش، ص 15.

کاظم موسوی بجنوردی